Działanie i wpływ na zdrowie
Podczas prażenia kawy powstają wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (policykliczne węglowodory aromatyczne; w skrócie WWA lub PAH z ang. polycyclic aromatic hydrocarbons) (WWA), np. benzo[a]piren.
WWA wykazują silne właściwości genotoksyczne, mutagenne oraz kancerogenne. Im wyższa temperatura i dłuższy czas procesu obróbki termicznej, np.: prażenia, tym większa zawartość policyklicznych pochodnych benzenu w gotowym produkcie. Dzięki zawartości kofeiny kawa pełni rolę stymulującą. Pobudza organizm, zwiększa sprawność myślenia, znosi zmęczenie psychiczne i fizyczne. Ze względu na swoje właściwości pita jest przede wszystkim rano, często w dużych ilościach. Bezpośredni wpływ kofeiny zaczyna się odczuwać po około pół godziny.
Już od XVI wieku, kiedy kawę sprowadzono do Europy, budziła ona wiele kontrowersji. Z jednej strony chwalono jej niezwykłe działanie, z drugiej oskarżano o wywoływanie wielu różnych schorzeń, m.in. problemów żołądkowych, zawałów serca, raka i osteoporozy.
W XVI-wiecznej Anglii podejrzewano nawet, że istnieje związek między impotencją i spożyciem nowej używki, a już w XVII wieku sprzedawano ją tylko w aptekach, gdyż uważano ją za doskonały lek na wiele schorzeń czy alkoholizm. Krytyka nasiliła się w XIX wieku wraz z rozpowszechnieniem napoju. Coraz częstsze było tzw. ?zdenerwowanie kofeinowe?, występujące w efekcie spożycia zbyt dużej ilości kawy.
Badania przeprowadzane w XIX i XX wieku nie zdołały jasno wykazać do jakich chorób może doprowadzić picie kawy, choć nigdy też nie zaliczano jej do zdrowej żywności. Dopiero w ostatnich dekadach przeprowadzono wiarygodne testy na dostatecznie dużych grupach pacjentów. Mimo to naukowcy wciąż nie są zgodni w kwestii wpływu kawy na zdrowie. Wynika to przede wszystkim z trudności przeprowadzenia pewnych badań. Wymagają one nie tylko dużej liczby osób, ale także właściwego ujęcia niezależnych czynników: zwyczajów żywieniowych, płci, masy, ogólnej kondycji, chorób, poziomu cholesterolu itd.
Według najbardziej wiarygodnych badań:
- Spożycie kawy nie jest związane ze wzrostem ryzyka udaru mózgu i chorób serca.
- Nie ma związku pomiędzy umiarkowanym spożywaniem kofeiny, a ogólnym poziomem cholesterolu u człowieka.
- Nie udowodniono związku między spożyciem kawy a występowaniem chorób nowotworowych.
- Kawa może zwiększać tętno, szczególnie gdy jest rzadko pita. Częste przyjmowanie kofeiny sprawia, że efekt ten zanika. Nie udowodniono związku między nadciśnieniem a spożyciem kawy.
- Kawa wypłukuje wapń z organizmu, jednak efekt ten jest na tyle niewielki, że nawet spożywanie jej w dużych ilościach nie zwiększa zagrożenia zachorowania na osteoporozę.
- Brakuje dowodów na negatywny wpływ kawy spożywanej w umiarkowanej ilości na kobiety w ciąży i płód. Nie udowodniono także związku między piciem kawy przez matkę a wcześniactwem.
Pozytywne właściwości
Według niektórych badań kawa pita w umiarkowanych ilościach posiada pewne pozytywne, niekiedy nawet lecznicze właściwości.
- Polepsza pamięć krótkotrwałą i zdolności poznawcze. Badanie, w którym uczestniczyły 80-letnie kobiety wykazało, że te, które piły kawę przez większość życia osiągały lepsze wyniki w testach zdolności poznawczych.
- Zmniejsza ryzyko zachorowania na marskość wątroby.
- Ułatwia koncentrację, a także pozytywnie wpływa na krążenie i układ trawienny.
- Przyśpiesza metabolizm, tym samym zwiększa tempo przemiany lipidów i pomaga zapobiegać zmęczeniu mięśni.
- Zmniejsza ryzyko wystąpienia u mężczyzn kamicy żółciowej[12].
- Przyczynia się do zmniejszenia zachorowalności na nowotwory pęcherza wśród palaczy.
- Zmniejsza ryzyko zachorowania na chorobę Parkinsona.
- Nawet do 50% zmniejsza ryzyko zachorowania na cukrzycę typu II.
- Zmniejsza ryzyko zachorowania na raka jelita i wątroby (hepatomę).
- Zwiększa efektywność środków przeciwbólowych.
- Podejrzewa się, że jest źródłem przeciwutleniaczy w diecie osób spożywających niewiele owoców i warzyw ? brak jednoznacznych dowodów[17][potrzebne źródło].
- Polepsza perystaltykę jelit.
- Może ograniczać rozwój próchnicy zębów.
Negatywne właściwości
Badania wykazują także negatywne skutki picia kawy.
- Zawarta w kawie kofeina hamuje neurogenezę w hipokampie, uczula receptory dopaminy, blokuje receptory adenozynowe, osłabia pamięć, zwiększa uczucie niepokoju i lęku (tzw. ?zdenerwowanie kofeinowe?) oraz powoduje uzależnienie fizyczne..
- Ze względu na swoje właściwości pobudzające u większości ludzi utrudnia zasypianie (u nielicznych występuje efekt przeciwny).
- Spożycie dużej ilości kawy przez kobietę w ciąży może zwiększać prawdopodobieństwo martwego urodzenia. W związku z tym zalecane jest, by kobiety w ciąży piły maksymalnie dwie filiżanki kawy dziennie.
- Gotowana kawa może w dużym stopniu wpływać na podniesienie poziomu cholesterolu.
- Kawa może zwiększać prawdopodobieństwa ataku serca u osób o wolniejszym metabolizmie (posiadających gen spowalniający detoksykację kofeiny w wątrobie) nawet o 133% w przypadku picia powyżej 4 filiżanek dziennie. Wspomniany gen posiadało 54% osób uczestniczących w badaniu.
Zalecane spożycie
| Zawartość kofeiny w napojach [mg][26] | |
|---|---|
| Filiżanka kawy gatunku Robusta | 330 |
| Filiżanka kawy Arabica | 175-185 |
| Filiżanka etiopskiej kawy mokka | 160 |
| Filiżanka kawy rozpuszczalnej | 95 |
| Szklanka czarnej kawy | 80-120 |
| Filiżanka espresso | 60 |
| Filiżanka kawy mrożonej | 50-70 |
| Szklanka herbaty | 45-65 |
| Puszka coca-coli | 45 |
Większość naukowców zaleca spożywanie do 500 mg kofeiny dziennie, co przekłada się na około 4 filiżanki kawy. Przyjmuje się, że kawa w tej ilości nie tylko nie jest szkodliwa, ale może nawet pozytywnie wpływać na organizm człowieka. W przypadku spożycia większej dawki kawy występować mogą wyżej wymienione skutki negatywne. Powyżej 1000 mg kofeina staje się trująca. Dokładna granica toksyczności zależy od właściwej danej osobie odporności na ten związek chemiczny. Za minimalną dawkę śmiertelną uznaje się 3200 mg (przyjmowane w jednej dawce). Realna dawka śmiertelna (przyjmowana w formie kawy) to 10 g, czyli około 80 filiżanek.
Umieszczona obok tabela zawiera informacje na temat średniej zawartości kofeiny w różnych rodzajach kawy i innych napojach.
