Prokrastynacja to coś więcej niż lenistwo, choć często bywa do niego porównywana. Problem chronicznego odwlekania czynności w czasie jest jednak dużo bardziej złożony. U jego źródeł leżą inne mechanizmy psychologiczne, odmienne są też sposoby radzenia sobie z tą przypadłością. Co zrobić, jeśli bezustanne przesuwanie terminów i zwlekanie z wykonywaniem zadań dezorganizuje naszą codzienność? Jak walczyć z prokrastynacją i odzyskać panowanie nad swoim kalendarzem?
-
-
Prokrastynacja – problem ludzi ambitnych i niepewnych swojej wartości
-
Żyjemy w czasach, w których dominuje kult sukcesu na polu zawodowym, społecznym, towarzyskim czy osobistym. Jednocześnie nasze grafiki pękają często w szwach, a powszechnie stosowana elektronika – zamiast pomagać w lepszej organizacji – pochłania resztki wolnego czasu. W takich okolicznościach coraz trudniej jest funkcjonować osobom ambitnym, a przy tym wrażliwym na krytykę i niepewnym siebie. To na podłożu tych cech może powstać uciążliwy problem nienaturalnego i nieuzasadnionego zwlekania z wykonywaniem obowiązków.
Termin „prokrastynacja” pochodzi z języka łacińskiego i oznacza „odkładanie do jutra”. Zjawisko to znalazło się w obrębie zainteresowań psychologii już w latach 70. XX wieku. To wtedy zauważono, że zachowania prokrastynacyjne nie mają nic wspólnego z lenistwem. Polegają one na permanentnym odkładaniu obowiązków, czynności i zadań w czasie – nawet mimo braku obiektywnych przeszkód do ich wykonania. Osoba dotknięta tym problemem przekłada dane zadanie z dnia na dzień, wyszukując tak zwane zajęcia zastępcze, które wcale nie wymagają natychmiastowej realizacji. Zbliżające się terminy budzą niepokój i napięcie, jednak nawet wizja negatywnych konsekwencji zaniedbania nie jest w stanie przełamać tej blokady
-
-
Jakich obszarów i aspektów życia dotyczy problem prokrastynacji?
-
Zjawisko prokrastynacji dotyczy sfery obowiązków i zadań, które muszą lub powinny być wykonane – zarówno zawodowych, jak i prywatnych. Przykłady zachowań prokrastynacyjnych to odkładanie załatwienia sprawy urzędowej czy w banku, zwlekanie z napisaniem pisma czy wykonywaniem różnych zadań zawodowych, a także odkładanie sprzątania, naprawy urządzeń, wizyty u lekarza, badań czy ważnej rozmowy. Istotą prokrastynacji jest brak przeszkód do wykonania zadań. Prokrastynator może mieć czas, sprzyjające okoliczności, a nawet motywację czy chęć do wykonania zadania. Jednak silna wewnętrzna blokada sprawia, że ponownie odkłada daną czynność – na jutro. To wszystko rodzi frustrację, poczucie winy, lęk przed konsekwencjami i mocne postanowienie, że zadanie będzie wykonane… następnego dnia. I tak koło się zamyka.
-
-
Co tkwi w głowie prokrastynatora? Najważniejsze przyczyny odkładania
-
Istnieje przynajmniej kilka przyczyn prokrastynacji. Jak twierdzi badacz Norman A. Milgram, można wyróżnić trzy główne czynniki wyzwalające reakcję chronicznego odkładania. To lęk przed porażką, niechęć do wykonywanego zadania, a także mała odporność danej osoby na odczuwanie frustracji. Osoby, które dotyka zjawisko nieuzasadnionego odwlekania mają też często kłopoty z ustaleniem priorytetów, zwłaszcza w natłoku zadań. Prokrastynacja to najczęściej problem ludzi ambitnych, a nawet perfekcjonistów, którzy czują nieuświadomiony lęk przed działaniem, jeśli nie mają pewności, że wykonają zadanie perfekcyjnie. Pojawia się u nich też paraliżujący strach przed oceną i krytyką. Prokrastynator nie jest więc człowiekiem leniwym – wręcz przeciwnie. Zjawisko odkładania może być objawem głębszych problemów, które warto przepracować z dobrym terapeutą.
-
-
Jak walczyć z prokrastynacją i w pełni wykorzystać swój potencjał?
-
Odkładanie spraw urzędowych, biurowych, a także związanych ze zdrowiem i obowiązkami domowymi potrafi bardzo utrudniać i dezorganizować życie, a nawet uniemożliwiać realizację osobistego potencjału. To wszystko sprawia, że z prokrastynacją nie tylko można, ale wręcz trzeba walczyć. Jedną z podstawowych metod jest terapia: behawioralna, poznawczo-behawioralna lub psychodynamiczna. Terapia behawioralna upatruje przyczyn tego zjawiska w utrwalonej reakcji na negatywny bodziec z przeszłości. Podczas spotkań z terapeutą stosowany jest instruktaż dotyczący planowania i zarządzania czasem, a także modelowanie i warunkowanie (wielokrotne powtarzanie zachowań mających zmienić powstałe schematy). Z kolei terapia poznawczo-behawioralna kładzie dodatkowy nacisk na oczekiwania, wyobrażenia i myśli osoby dotkniętej prokrastynacją. Perspektywa psychodynamiczna skupia się na wydarzeniach z przeszłości wyzwalających reakcję odwlekania i analizuje je. Efektem tego ma być zmiana sposobu myślenia u pacjenta i finalnie redukcja zjawiska prokrastynacji.
-
-
Nawyki i zachowania, które pomagają pokonać prokrastynację
-
Niezależnie od terapii warto wprowadzać drobne działania w życiu codziennym. Należą do nich: dzielenie obowiązków na małe części, maksymalna redukcja zadań (usunięcie z listy tych niepotrzebnych), dokładne planowanie i tworzenie harmonogramów, a także wprowadzenie nawyku działania w blokach – na przykład piętnastominutowych. Pomoże również kształtowanie świadomości własnych mocnych stron. Warto także przed przystąpieniem do realizacji zadania eliminować wszystkie czynniki rozpraszające, szczególnie elektroniczne. W przypadku trudnych i czasochłonnych obowiązków pomocne będzie wyznaczenie sobie konkretnej nagrody na czas po ich wykonaniu (może to być na przykład wyjazd do SPA lub zakup wymarzonych perfum). Przyczyny prokrastynacji są często mocno zakorzenione, a praca nad ich usunięciem może być długim procesem. Warto jednak podjąć ten wysiłek, aby na co dzień wykorzystywać pełnię swoich talentów i możliwości.
Agnieszka Dec
Bibliografia:
K. Markiewicz, Prokrastynacja i prokrastynatorzy. Definicja, etiologia, epidemiologia i terapia, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Lublin 2018.
P. Modzelewski, Zjawisko odwlekania działań – prokrastynacji. Istota zagadnienia, przyczyny i konsekwencje [w:] Wspomaganie rozwoju kompetencji diagnostycznych nauczycieli / praca zbiorowa pod redakcją Bolesława Niemierki i Marii Krystyny Szmigel, Polskie Towarzystwo Diagnostyki Edukacyjnej, Kraków 2018.
